هفت سال از ابلاغ سیاست‌های کلی «علم و فناوری» توسط رهبر معظم انقلاب سپری شده است و اگرچه محققان و فناوران کشور، نقش خود را برای تحقق این سیاست‌ها به‌خوبی ایفا کرده‌اند، اما دولت‌ها برای افزایش سهم پژوهش در بودجه‌های سنواتی، که یکی از مهم‌ترین نیازهای اجرایی شدن این سیاست‌ها بوده، چندان کارنامه قابل قبولی نداشته‌اند.
فعلا کمتر از یک درصد!
به گزارش مردم فردا،طبق سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی رهبر معظم انقلاب، بودجه تحقیق و پژوهش کشور باید تا پایان سال 1404 به حداقل 4 درصد تولید ناخالص داخلی برسد تا یکی از مهم‌ترین ملزومات برای ارتقای جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل‌شدن ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام، فراهم شود. اما طبق گزارش‌های رسمی، این سهم تاکنون حداکثر به 0.66 درصد رسیده است.
تاکیدات رهبر انقلاب در حوزه علم، تحقیق و پژوهش
تجربه جهانی ثابت کرده تمامی برنامه‌های پیشرفت و توسعه کشورها، برپایه تحقیق و پژوهش شکل گرفته و طی سال‌های نه چندان دور، علم و فناوری اولین ابزار قدرت در جهان خواهد شد. با همین آینده‌نگری بوده که در سیاست‌های کلی علم و فناوری کشور ما نیز، بر افزایش بودجه تحقیق و پژوهش تاکید شده است و البته اگر بیانات و تاکیدات رهبر انقلاب در این حوزه را نیز مرور کنیم، اهمیت دوچندان آن بیشتر مشخص می‌شود. ایشان در دیدارهای مختلف به ویژه دیدار با دانشگاهیان و نخبگان علمی، به نکات مهمی دراین‌باره اشاره کرده‌اند، از جمله:
* اگر تقسیم بودجه کشور یا اولویّت‌های آن در اختیار رهبری بود، بدون‌شک بنده جزو اولین اولویّت‌ها، اولویّت تحقیق و علم را معیّن می‌کردم.
* اعتقاد راسخ بنده این است که مشکلات کشور ما از این راه برای بلندمدّت قابل حلّ است ولاغیر؛ یعنی ما بایستی در زمینه علم و تحقیق پیش برویم. برای روییدن علم و ارتقای علمی هم حتماً تحقیق لازم است؛ بدون تحقیق امکان ندارد. بنابراین کمکی که بنده می‌توانم در این زمینه بکنم، تأکیدی است که به مسئولان دولتی باید بکنم... .
* پژوهش بایستی هم برای رسیدن به اوج قلّه علم و ایجاد مرجعیّت علمی و هم باید برای حلّ مسائل جاری کشور باشد.
* علم برای یک ملّت مهم‌ترین ابزار آبرو و پیشرفت و اقتدار است.
* علم و دست برتر علمی، راز پیشرفت هر کشوری در اقتدار اقتصادی، سیاسی، نظامی و روحیه‌ای است.
* ما باید علم را با همه معنای کامل آن به عنوان یک جهاد دنبال کنیم.
درد دل‌های پژوهشگران و محققان
بیانات رهبر انقلاب، همواره بازگوکننده مطالبات و درد دل‌های نخبگان و پژوهشگران کشور نیز بوده است. مطالباتی که در هفته پژوهش امسال هم باردیگر از زبان نمایندگان آن‌ها مطرح شد، از جمله:
صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم: حتی در شرایط کمبود منابع مالی، نباید بودجه‌های پژوهش و فناوری کشور کاهش یابد؛ چراکه به این ترتیب مشکلات کشور بیشتر و اثربخشی دانشگاه‌ها در حل مسائل کمتر می‌شود.
بصیری رئیس مرکز تحقیقات اورولوژی دانشگاه شهید بهشتی: متاسفانه بودجه پژوهش و تحقیقات مناسب نیست، و به عنوان نمونه بودجه مرکز تحقیقات ما صرف هزینه لازم برای پرداخت به کارکنان می‌شود.
جلالی معاون پژوهش حوزه علمیه اصفهان: یکی از مشکلات متمادی این بوده که پژوهش همواره سهم کمی از بودجه‌ها داشته، در حالی که باید بدانیم تولید علم، نوآوری و پیشرفت جز با پژوهش اتفاق نمی‌افتد.
کیوانی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران: تاکنون بودجه‌های پژوهشی بسیار ناچیز بوده و وقتی دستگاه‌های اجرایی با کمبود بودجه مواجه می‌شدند، بودجه پژوهشی اولین جایی بود که از آن زده می‌شد.
سازمان برنامه و بودجه: برنامه محوری جایگزین ردیف محوری شده است
البته مدیران اجرایی هم دفاعیات و توضیحاتی دارند و نقدهایی را به وضعیت پژوهش در کشور وارد می‌دانند. نمونه آن، صحبت‌های دو روز قبل سیدمسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه است که گفته: «هم‌اکنون تعداد دانشگاه‌ها و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که تحقیق و مقاله تولید می‌کنند بسیار زیاد است، آثار این اندوخته‌های علمی در سطح ملی نیز باید دیده شود اما منفی بودن شاخص بهره‌وری نشان می‌دهد پژوهش‌ها در کشور آن‌چنان اثربخش نیست». میرکاظمی این را هم گفته است که: «در کشورهایی که پیشرفت خوبی داشته‌اند، در کنار مراکز تحقیقاتی بخش‌های توسعه‌گر وجود دارند که این تحقیقات را به محصول و نتیجه می‌رسانند؛اما این حلقه مفقوده در بخش‌های مختلف پژوهشی کشور دیده می‌شود». به گفته میرکاظمی، «با توجه به تغییر نگرش و نقش پژوهش در تدوین بودجه، برنامه‌محوری جایگزین ردیف‌محوری شده و پیش‌نیاز برنامه‌محوری تمرکز بر تحقیقات کاربردی و مبتنی بر حل مسئله است».
4 سال فرصت پیش روی دولت سیزدهم
اگرچه نقدهای وارده درباره کاربردی‌نبودن برخی پژوهش‌ها را نمی‌توان کاملا غلط دانست و حتما مصادیقی برای آن وجود دارد، اما اگر قرار باشد این رویکرد منجر به افزایش نیافتن سهم پژوهش در بودجه‌های سنواتی شود، کمی نگران‌کننده خواهد بود. به هر حال، جای هیچ تردیدی نیست که طبق سیاست‌های کلی علم و فناوری، باید سهم پژوهش در بودجه به 4 درصد تولید ناخالص ملی برسد و هرچند کم‌کاری صورت‌گرفته از سال 1393 (سال ابلاغ سیاست‌ها) تا 1400، متوجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم بوده، اما حالا انتظار می‌رود دولت سیزدهم تحقق آن را دنبال کند. شاید لازم باشد دولتمردان و قانون‌گذاران، باردیگر این تاکید رهبر معظم انقلاب را مرور کنند که: «اگر تقسیم بودجه کشور یا اولویّت‌های آن در اختیار رهبری بود، بدون‌شک بنده جزو اولین اولویّت‌ها، اولویّت تحقیق و علم را معیّن می‌کردم».
معاون وزیر علوم در گفت و گو با خراسان مطرح کرد:
رایزنی با مجلس و سازمان برنامه برای افزایش بودجه‌های پژوهش و فناوری
وزیر علوم دولت سیزدهم برای تمرکز بیشتر در حوزه فناوری و نوآوری، از آذرماه امسال معاونتی جدید را در ساختار این وزارتخانه تعریف کرده است تا اهداف و برنامه‌ها را جدی‌تر دنبال کند. با دکتر «علی خیرالدین» که اولین معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم است، درباره وضعیت بودجه‌های علم و فناوری در لایحه 1401 گفت‌وگو می‌کنیم. او به خراسان می‌گوید: افزایش اعتبارات این حوزه برای سال آینده بسیار کم دیده شده و در تلاش هستیم طی رایزنی با نمایندگان محترم مجلس و همچنین سازمان برنامه و بودجه، این میزان را افزایش دهیم.
میانگین افزایش بودجه پارک ها فقط 9 درصد است
خیرالدین به صورت جزئی به بودجه پارک‌های علم و فناوری به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تحقیقاتی برای کاربردی‌کردن پژوهش‌ها اشاره و تصریح می‌کند: 49 پارک علم و فناوری در کشور فعال است که قرار بود بودجه‌های آن‌ها در سال آینده، استانی شود؛ اما خوشبختانه با تلاشی که صورت گرفت، بودجه آن‌ها ملی دیده شد و نگرانی در این حوزه کاهش یافته است. وی می‌افزاید: با وجود این،میانگین رشد بودجه این پارک‌ها در لایحه، 9 درصد است که بسیار پایین است و امیدواریم در بررسی نهایی بودجه افزایش یابد. معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم تصریح می‌کند: وقتی در کشور از اقتصاد دانش‌بنیان صحبت می‌کنیم و انتظار داریم نخبگان این عرصه برای مشکلات و نیازهای اساسی کشور راه‌حل ارائه کنند، مسئولیت اصلی بر دوش پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و استارتاپ‌ها خواهد بود و بنابراین باید حتما حمایت از آن‌ها را هم تقویت کنیم.
دریافت صفحه با کد QR