راهکار ماندگاری ایران در بازار عراق؛ توسعه تجارت دوجانبه| لزوم شراکت صنعتگران و کشاورزان

اخیرا رئیس اتاق مشترک ایران و عراق از واردات ۱٫۵ میلیارد دلاری کالای اساسی از عراق خبر داده است. بر اساس گزارش اتاق مشترک، وضعیت تجارت ایران با عراق با رفع موانعی مانند کرونا نسبت به قبل بهبود یافته و اگرچه مساله انتخابات در کشور عراق هنوز به طور کامل سامان نیافته، اما به طور کلی روابط اقتصادی و تجاری ایران با این کشور بهتر شده و از ابتدای سال جاری تاکنون نیز رشد نسبتا خوبی در صادرات به عراق صورت گرفته است. پیش بینی ها نشان می دهد که صادرات ایران به عراق در سال جاری به بالای ۹ میلیارد دلار برسد.
علاوه بر آن، واردات جمهوری اسلامی از عراق نیز افزایش یافته است. واردات ایران از عراق حدود ۴۰۰ میلیون دلار بود که با توجه به اینکه بخشی از کالاهای مورد نیاز جمهوری اسلامی از طریق منابعی که در عراق بود، تامین شده، در نتیجه واردات کالاهای اساسی ایران از عراق افزایش یافت و به حدود یک و نیم میلیارد دلار رسید.
در زمینه گردشگری و زیارت هم وضعیت در حال بهتر شدن است و مذاکراتی نیز برای برداشته شدن ویزا انجام شده که با این شرایط پیش‌بینی می‌شود زوار بیشتری نسبت به سال‌های قبل در مراسم اربعین حضور یابند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار بازار تحلیل و دیدگاه دکتر «صباح زنگنه»، سفیر و نماینده سابق ایران در سازمان همکاری اسلامی را در رابطه با روابط اقتصادی ایران و عراق جویا شده که در ادامه می خوانیم:


* با توجه به اینکه عراق یکی از مقاصد بسیار مطمئن و با ظرفیت خوب برای صادرات کالاهای ایرانی به‌شمار می‌رود، اگر دولت در کمیسیون مشترک ایران و عراق نسبت به انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی و آزاد اقدام کند، می‌توانیم در یکی دو سال آینده صادرات را به این کشور به دو برابر افزایش دهیم. آیا چنین امری امکان پذیر است؟
تجارت بین ایران و عراق در حال انجام است اما بیشتر به سبک پیله وری و سنتی. بیشتر مناسبات در نوارهای مرزی در حال اتفاق افتادن است و بخش مهم آن البته مربوط به فروش گاز و برق به عراق است که رقم بالایی را تشکیل می دهد.
با امضا و انعقاد تجارت ترجیحی یا تجارت آزاد قطعا زمینه ها وسیع تر شده و ورود به بازار عراق برای تجار ایرانی راحتتر و مطمئن تر خواهد شد. اما آیا این که حجم تجارت می تواند در نتیجه این توافقنامه ها دو برابر شود، تا حدی خوشبینانه است. با این حال به تدریج می تواند به ارتقاء حجم تجارت کمک کند.
* به نظر می‌رسد با توجه به تهدیدهای آمریکا علیه عراق در خصوص واردات گاز از ایران، این کشور به دنبال جایگزین کردن قطر در بازار گاز خود است. عادل کریم، وزیر برق عراق و سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر در اواخر سال گذشته در مورد گاز از دوحه به بغداد برای رفع کمبود برق این کشور گفتگو کردند. آیا گاز قطر جایگزین ایران می شود؟
موضوع صادرات گاز ایران به عراق یک بحث پیچیده ای است که نه امریکا و نه هیچ کشور دیگری نمی تواند صادرات گاز به عراق را متوقف کرده و عراق را از دریافت گاز محروم نماید. دلیل این امر بسیار واضح است. منابع گازی ایران در جنوب کشور قرار دارد یعنی نزدیکی جغرافیایی و زمینی کمک بسیار مهمی است.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی از یک شبکه عظیم لوله های انتقال گاز برخوردار است که این لوله ها از کنار مرزهای ایران و عراق می گذرد. بنابراین، تغذیه شهرها و استانهای کشور خود به خود زمینه مهمی با این شبکه مهم زیربنایی لوله های گاز ایجاد کرده است که از طریق این شبکه می توان به استانهای پرجمعیت عراق گاز منتقل کرد.
غالبا در سطح دنیا مهمترین کشورهایی که دارای گاز هستند، از طریق لوله گاز را انتقال می دهند. در این میان، قطر یا برخی از کشورهایی که شبکه های لوله ای برای انتقال گاز ندارند، گاز را به ال ان جی تبدیل کرده و گاز مایع را با کشتی های غول پیکر با مخازن ویژه ای به بازار مصرف ارسال می کنند.
سوالی که مطرح می شود این است که آیا قطر می تواند جایگزین گاز ایران شود؟ با نگاهی واقع گرایانه پاسخ خیر است. یکی از دلایل این امر این است که قطر شبکه لوله انتقال گاز ندارد و اگر بخواهد گاز را به صورت ال ان جی ارسال کند، آن وقت عراق باید زیرساختهای مناسب استفاده از کشتی های ال ان جی فراهم کند که نیازمند سرمایه گذاری زیادی است. بنابراین برای عراق صرفه اقتصادی ندارد و این کار سرعت لازم را نخواهد داشت که به نیازهای روزمره عراق جواب دهد.
گاز ایران عمدتا برای راه اندازی نیروگاههای تولید برق استفاده می شود که هر گونه تاخیر در صادرات گاز ایران، عملا کشور عراق را با یک بحران و آثار سوء اقتصادی، سیاسی و اجتماعی عظیمی مواجه خواهد کرد. همچنین بسیاری از کارخانه های عراق تعطیل خواهند شد.
مشابه این سخنها در مورد واردات گاز از عربستان و اردن که گاز را باید از اسرائیل و مصر وارد عراق کند، نیز مطرح شده است که دارای هزینه هنگفت لوله کشی و مسائل امنیتی خاص خود است که به لحاظ استراتژیک با ریسکهای زیادی مواجه خواهد بود. سخن گفتن در مورد واردات گاز عراق از عربستان، قطر یا اردن یا کشوری دیگر، بیشتر یک نوع اعمال فشار روانی به ایران است تا ایران نسبت به تامین کامل نیاز عراق به گاز و کاهش قیمت صادرات گاز ایران هدف گذاری شده و نه اینکه این کشورها بتوانند گاز مورد نیاز عراق را تامین نمایند.
* با توجه به محورهای

مذاکره تلفنی رئیس جمهور ایران با نخست وزیر عراق در چند ماه گذشته در راستای توسعه مناسبات دوجانبه، محور افزایش روابط با کشورهای همسایه در دیدگاه سیاست خارجی دولت سیزدهم پررنگ است. از این رو، عراق می تواند جایگاه ویژه ای داشته باشد. نظر و ارزیابی شما در این خصوص چیست؟
عراق برای تمامی دولتهای جمهوری اسلامی ایران، از یک جایگاه ویژه و مهمی برخوردار است. عملا دومین شریک تجاری ایران در بازار صادرات ایران محسوب می شود. به همین دلیل دولت سیزدهم می تواند بر روی این موضوع بیشتر کار و تمرکز کند. برنامه ریزی های عمیق تر و جدی تری نیاز است تا این موضوع محقق شود و روابط ایران و عراق را افزایش و توسعه دهد.
به اعتقاده بنده، یک مقدار بررسی های جدی و جزئی تر نیاز است تا عواملی که موجب تداوم و تنوع بخشیدن به سطح مناسبات می شود، مشخص گردد. فضای سیاسی عراق نیازمند ارزیابی های مستمر و آینده نگری های جدی برای انجام تجارت دوجانبه است.
* بازارچه های مرزی به عنوان یک فرصت برای درآمدزایی و رونق زندگی مرزنشینان در نظر گرفته می شود. ایجاد این بازارچه ها چه تاثیری در توسعه مراودات تجاری دو کشور ایفا می کند؟
بازارچه های مرزی در حقیقت یک تجارت در سطح اولیه و بیشتر به شکل پیله وری بر اساس شناخت عشایر و قبایل در مرز قابل مشاهده هستند، زیرا بسیاری از عشایر دو کشور به لحاظ ریشه های اجتماعی و حتی نژادی دارای اشتراکات زیادی هستند و به همین امکان تعامل آنها آسانتر است. اما، این بازارچه ها در درجه اول به جدار مرزی و ساکنان این مناطق کمک کند در حالی که البته این مناطق نیاز به ارتقاء و به روزرسانی دارد. روشهای جدیدتری که در بازارچه های مرزی دنیا به کار گرفته می شود، بسیار متنوع تر، پایدارتر و جذابتر است. ما باید از این تجربیات حتما استفاده کرده و بازارچه ها را توسعه بخشیم.
برخی از این بازارچه ها عملا صادرکننده ارزش افزوده سوبسیدهای کشور به منابع انرژی است؛ یعنی نتیجه فروش گاز یا سوخت به کارخانجات داخلی که رقم آن بسیار نازل است و مواد غذایی اولیه ای که مانند گندم و روغن نباتی از خارج وارد می شود، است. آنها عملا از چند کانال سوبسیدی در حال بهره برداری هستند.
روغن ارزان سوبسیددار، گندم ارزان وارداتی که با قیمت دولتی به بخش صنایع فروخته می شود و خود گاز، گازوئیل و نفتی که کارخانه ها از آن استفاده می کنند در کنار برق، همه اینها مواد اولیه سوبسیدی محسوب می شوند و در بازارچه های مرزی عملا اغلب صادرات مشمول الطاف دولت ایران است که قیمتها را به دلیل آن یارانه ها بسیار نازل کرده است و ادعا می شود که جمهوری اسلامی صادرات را افزایش داده است.
در حقیقت، بخشی از این صادرات در نتیجه ارزان بودن محصولات تولیدی ایران است که ناشی از سوبسیدهای دولت جمهوری اسلامی ایران است. این مسئله هنر آنچنانی محسوب نمی شود و باید تمام این موضوعات از نو محاسبه گردد.
* راز ماندگاری در بازار عراق از دیدگاه جنابعالی چیست؟
اگر ایران بخواهد در بازار عراق ماندگارتر شود، باید از روشهای تجربه شده و شکست خورده اجتناب کرد. بر همین اساس، کشور باید از رقابت کاهنده و مخرب امتناع کند، در حالی که دولت در جاهایی باید نظارت داشته باشد. علاوه بر آن، ایجاد مراکز صادراتی در داخل عراق و برگزاری نمایشگاههای صادراتی نیز امری مهم است. در این نمایشگاهها می توان سوبسید یک بار مصرفی از طرف دولت به برگزارکنندگان آن اعطا شود. این یارانه دورریز نخواهد داشت و دقیقا به هدف اصابت خواهد کرد.
بعد دیگر ماندگاری این است که عراق به لحاظ صنایع و کشاورزی، حداق نیم قرن به دلیل نتیجه جنگها، خراب کاریهای رژیم صدام، حمله های امریکا و تخریب زیرساختها، عقب افتاده است. این کشور در حال حاضر به بازار مصرف بزرگی تبدیل شده است. بازار مصرف تا مدتی می تواند تداوم داشته باشد که البته رقبای بزرگی در حوزه صنعت و کشاورزی چون ترکیه، کویت، عربستان، چین و اردن در سر راه ایران برای حضور پررنگ تر در عراق قابل مشاهده هستند. اگر بخواهیم دقیقتر و عمیقتر در عراق ماندگار شویم، باید صنعتگران و سرمایه گذاران کشاورزی ایرانی وارد عراق شده و با عراقی های هم سنخ و هم رشته خود شریک شده و پروژه های مشترک را راه اندازی کنند در حالی که از حمایت و تسهیلات مالیاتی دولت عراق نسبت به کالاهای مشابه خارجی برخوردار خواهند شد.
بر همین اساس، تولیدکننده و کارآفرین عراقی احساس خواهد کرد که چیزی را تولید می کند که به بازار عراق اعطا می شود و جریانهای روشنفکری فرهنگی و اجتماعی مخالف حضور کشورهای خارجی نیز حربه مخالفت را از دست خواهند داد زیرا کالای ساخته شده کامل دیگر فرستاده نشده و در عراق تولید خواهد شد. این موضوع به معنای ایجاد اشتغال است که مشکل بیکاری را نیز حل خواهد کرد. لذا، حضور ماندگار ایران مستلزم ورود و مشارکت در بخشهای مختلف اقتصادی و تولیدی_ صنعتی عراق است و بسیار ضرورت دارد.
* با توجه به اینکه در چند ماه آینده مراسم اربعین در پیش است. آیا زیرساختهای لازم در مرزها برای تقویت رفاه حال زائرین ایجاد شده است؟
مراسم اربعین بسیار مهم است، البته باید مراقب بود که تبدیل به یک پدیده مسئله دار به لحاظ فرهنگی و اقتصادی نشود. برگزاری این مراسم نیازمند ایجاد زیرساختهای لازم هم در مرزهای ایران و هم مرزهای عراق است که زیرساختهای داخل مرز عراق همانطور که عرض شد مشارکتی صورت گرفته و موجب تداوم انجام پروژه های مشترک شود.
در انجام پروژه های تامین مواد غذایی، آب مصرفی، برق مسیر و اتصالات و مخابرات مرز و داخل عراق، گاز برای پخت و پز و نظافت و بهداشت کل مسیر در جهت فرهنگ سازی و ایجاد علقه ایرانِی_عراقی، مشارکت اقتصادی و فرهنگی دو کشور و حتی ملیتهای دیگر مانند کویت و شیعیان مقیم هند، اروپا و امریکا در جهت حضور مستحکم و ماندگار زوار حائز اهمیت است.