این فعال سیاسی اصلاح‌طلب همچنین با اشاره به ردپای کاسبان تحریم در حوزه‌های زیست‌محیطی و آلودگی هوا، آسیب‌های تحریم در حوزه محیط زیست را ویرانگر و خسارت‌بار ارزیابی می‌کند.
تاریخ انتشار :دوشنبه ۹ خرداد ۱۴۰۱ ساعت ۲۰:۱۰
۰
به گزارش مردم فردا،بخشی از مصاحبه با وی را در ادامه بخوانید.
لطفا بفرمایید این روزها بعد از پایان دوره مسوولیت‌های اجرایی مشغول انجام چه کارهایی هستید و وقت خود را چگونه سپری می‌کنید؟
به دانشگاه بازگشته‌ام. به عنوان عضو هیات‌علمی دانشگاه فعالیت کرده و در کلاس‌های ارشد و دکترا تدریس می‌کنم. همچنین همکاری‌هایم با تشکل‌های مدنی و مردم‌نهاد را متمرکزتر پیگیری می‌کنم. به نظرم در این برهه توسعه فعالیت‌های مدنی خصوصا در حوزه زنان، محیط زیست و خانواده بسیار مهم است. معتقدم هرچند دوران سختی را از نظر اقتصادی و اجتماعی سپری می‌کنیم اما نباید گرفتار نامیدی، یأس و بی‌تفاوتی شویم. معتقدم فربه‌سازی فعالیت‌های مدنی برای بهبود شاخ‌های رشد و توسعه اثرگذار است.
خانم دکتر، یکی از مشکلاتی که طی روزهای اخیر دوباره در فضای عمومی جامعه مطرح شده و زندگی هر شهروند ایرانی را تحت‌الشعاع قرار داده، موضوع ریزگردها است. این بحران، مربوط به سال‌ها و دهه‌های اخیر است یا ریشه‌های قطورتری از نظر زمانی دارد؟
جوامع بشری سال‌ها و دهه‌هاست که با مشکل ریزگردها، بحران توفان‌های شن و گرد و غبار برآمده از آن دست به گریبانند. علت این بحران نیز آن است که با از بین رفتن پوشش‌های گیاهی در نواحی مختلف یا خشک شدن تالاب‌ها، اتلاف آب‌های زیرزمینی، فرسایش خاک و... خاک ریز برآمده از آن با یک باد به هوا بلند می‌شود و گاهی اوقات این فرآیند، جبهه‌های بزرگی از خاک با چند کیلومتر طول و ارتفاع را شکل داده و به نواحی دیگر منتقل می‌کند. این جبهه خاک می‌تواند از قاره به قاره (از شمال آفریقا به آسیا، اروپا و حتی امریکای لاتین)، از یک کشور به کشور دیگر (از عراق به ایران و...) و نهایتا از یک تالاب خشک‌شده به یک شهر دیگر به حرکت درآید. اما هرچند این مشکل ریشه‌دار و تاریخی است، اما در دوران حاضر شرایطی پیش آمده که این روند سریع‌تر شده است. در واقع امروز هم با شدت توفان‌های گرد و غبار (یعنی حجم توفان‌ها) و هم تکرار مستمر آنها مواجهیم.
دلایلی که باعث تسریع این روند شده، کدام موارد هستند؟
2علت اصلی دارد. نخست، مساله تغییر اقلیم است که موضعی جهانی است. سال‌هاست دانشمندان متوجه این تغییرات اقلیمی شده‌اند. علت آنها هم تولید گازهای گلخانه‌ای است که یک اثر گرمایشی را در زمین اعمال می‌کند. یکی از اثرات این تغییر کاهش بارندگی (در برخی نقاط دنیا)، افزایش دما (در بسیاری از نقاط دنیا) و... است. آثار این تغییرات در خاورمیانه به عینه در حال نمایان شدن است. یعنی طی 30سال اخیر هواشناسی کشور بارندگی کمتر، بارش برف کمتر و افزایش حداقل 2درجه‌ای دما را گزارش کرده است. بالطبع در اثر این شرایط، تبخیر آب کشور افزایش و کشور با مشکل کمبود آب مواجه می‌شود. وقتی دما بالا می‌رود، رطوبت خاک از بین می‌رود، تالاب خشک و در کل زمینه برای فرسایش خاک و ایجاد گرد و غبار فراهم می‌شود. اما علت دوم؛ مبحث منابع آب محلی و مدیریت سرزمینی و داخلی است. در این بخش هم ایران با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. در کل، اگر بخواهیم با عدد و رقم نسبت و تناسب این مشکلات داخلی و خارجی را تعیین کنیم، بیش از 60درصد ریشه مشکلات به تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و 20الی 30درصد مشکلات نیز منشأ داخلی دارند.
وقتی صحبت از مشکلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌کنید، مخاطب ناخودآگاه به یاد اخباری می‌افتد که اخیرا در خصوص احداث سد در ترکیه، افغانستان و سایر کشورهای همسایه ایران منتشر شده است.
سدسازی در مجموعه بزرگ گاپ در ترکیه مستقیما در ورودی آب مناطق بین‌النهرین، بین‌الدجله و فرات تاثیر دارد. طبیعی است این تحولات در ایران نیز اثرات خود را به جای می‌گذارد. مجموعه این تحولات داخلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باعث شکل‌گیری ابربحران ریزگردها در ایران شده است.
اما اردوغان تاثیر سدسازی‌های ترکیه در مشکلات منطقه‌ای را انکار می‌کند.
در همه دنیا سدسازی، مشمول ارزیابی زیست‌محیطی است. چرا که به صورت مستقیم در حرکت رودخانه‌ها و مسیر آب اثرات جدی دارد. یعنی قبل از اجرای پروژه باید یک ارزیابی محیطی صورت بگیرد. به خصوص اگر چند پروژه سدسازی به صورت همزمان اجرایی شوند.
این ارزیابی‌ها توسط نهادهای داخلی کشورها انجام می‌شوند یا توسط نهادهای بین‌المللی؟
وقتی تاثیرات این پروژه‌ها، فراملی باشد، حقوق زیست‌محیطی سایر کشورها ایجاب می‌کند که در جریان روند اجرایی این پروژه قرار بگیرند و مطالبات خود را پیگیری کنند. اینجاست که اهمیت دیپلماسی در سطح کلان نمایان می‌شود. پروژه‌های سدسازی ترکیه در سال‌های ابتدایی دهه 70 آغاز شد. در آن برهه ما نگرانی‌های‌مان را در دوره آقای خاتمی اعلام کردیم. اما در آن برهه ترکیه به صورت چراغ خاموش برنامه‌هایش را پیگیری می‌کرد. اما سال 92 تبعات مخرب این پروژه برای من محرز شد. زمانی که به عنوان رییس سازمان محیط زیست وارد کابینه آقای روحانی شدم، در نخستین مکاتبات با شخص آقای روحانی، اعلام کردم که این سدسازی‌ها در بلندمدت عوارض جدی برای ایران در حوزه آب‌های مرزی، انتقال گرد و غبار، خشک شدن تالاب‌ها و... خواهد داشت.
واکنش آقای روحانی به این درخواست‌ها چه بود؟
مکاتبات مورد توجه‌شان قرار گرفت. بلافاصله به شورای امنیت ملی و وزارت خارجه ارجاع دادند تا مراودات آغاز شود. البته در آن زمان، هنوز ابعاد عینی موضوع روشن نشده بود. ضمن اینکه در آن برهه شورای عالی امنیت ملی کشور و وزارت خارجه درگیر مسائل مهمی بودند. مشکل تحریم‌ها و ضرورت امضای برجام در کنار سایر بحث‌های مرتبط با قطعنامه‌های شورای امنیت از اولویت‌های مهم کشور در آن دوران بودند. اساسا یکی از مهم‌ترین گرفتاری‌های ما در این سال‌ها تاثیر تحریم‌ها در چند برابر کردن مشکلات زیست‌محیطی کشور بوده است.
این روزها نیز دوگانه‌ای در کشور ذیل عنوان «بی اثر بودن تحریم‌ها» و«تاثیرگذاری تحریم‌ها» در حوزه‌های مختلف شکل گرفته است. برخی معتقدند تحریم‌ها، تاثیری در بروز مشکلات نداشته (یا اثرات بسیار اندکی داشته) و گروه کثیری نیز اشاره می‌کنند که تحریم‌ها در بروز مشکلات اثرات فراوانی داشته‌اند. شما دامنه تاثیر تحریم‌ها (حداقل در حوزه محیط زیست) را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تحریم‌ها، اثرات گسترده‌ای در همه ابعاد محیط زیست داشته است. به نظرم مساله کاملا روشن است. از تامین قطعات حساس فیلتر‌های مورد نیاز صنایع و پالایشگاه‌ها گرفته تا واردات فیلترها و کاتالیست‌های مورد نیاز برای استانداردسازی صنایع خودروسازی و... تحریم‌ها تاثیرات منفی داشته‌اند. بارها برای تولید بنزین استاندارد یورو4 یا تولید خودروهای یورو5 و یورو6 مصوباتی داشتیم که به دلیل تحریم‌ها امکان ارتقای صنایع یا به تاخیر افتاده یا اینکه کلا کنسل شده است. از سوی دیگر، اگر ایران مناسبات ارتباطی و تجاری نرمالی با جهان پیرامونی داشت و تحریم‌ها وجود نداشت، چنین فشارهای مخربی متوجه ذخایر طبیعی و منابع سرزمینی کشور نمی‌شد. امروز بحث خودکفایی گندم در استان‌هایی مانند فارس خود را نشان داده است. فارس یکی از استان‌هایی بود که رنکینگ بالایی در تولید گندم داشت. اما وقتی بحث برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی و خشک شدن تالاب‌ها پیش می‌آید متوجه می‌شویم که چه آسیبی به دلیل تحریم‌ها و به خاطر تولید چند تن گندم بیشتر متوجه کشور شده است.
لطفا بفرمایید این روزها بعد از پایان دوره مسوولیت‌های اجرایی مشغول انجام چه کارهایی هستید و وقت خود را چگونه سپری می‌کنید؟
به دانشگاه بازگشته‌ام. به عنوان عضو هیات‌علمی دانشگاه فعالیت کرده و در کلاس‌های ارشد و دکترا تدریس می‌کنم. همچنین همکاری‌هایم با تشکل‌های مدنی و مردم‌نهاد را متمرکزتر پیگیری می‌کنم. به نظرم در این برهه توسعه فعالیت‌های مدنی خصوصا در حوزه زنان، محیط زیست و خانواده بسیار مهم است. معتقدم هرچند دوران سختی را از نظر اقتصادی و اجتماعی سپری می‌کنیم اما نباید گرفتار نامیدی، یأس و بی‌تفاوتی شویم. معتقدم فربه‌سازی فعالیت‌های مدنی برای بهبود شاخ‌های رشد و توسعه اثرگذار است.
خانم دکتر، یکی از مشکلاتی که طی روزهای اخیر دوباره در فضای عمومی جامعه مطرح شده و زندگی هر شهروند ایرانی را تحت‌الشعاع قرار داده، موضوع ریزگردها است. این بحران، مربوط به سال‌ها و دهه‌های اخیر است یا ریشه‌های قطورتری از نظر زمانی دارد؟
جوامع بشری سال‌ها و دهه‌هاست که با مشکل ریزگردها، بحران توفان‌های شن و گرد و غبار برآمده از آن دست به گریبانند. علت این بحران نیز آن است که با از بین رفتن پوشش‌های گیاهی در نواحی مختلف یا خشک شدن تالاب‌ها، اتلاف آب‌های زیرزمینی، فرسایش خاک و... خاک ریز برآمده از آن با یک باد به هوا بلند می‌شود و گاهی اوقات این فرآیند، جبهه‌های بزرگی از خاک با چند کیلومتر طول و ارتفاع را شکل داده و به نواحی دیگر منتقل می‌کند. این جبهه خاک می‌تواند از قاره به قاره (از شمال آفریقا به آسیا، اروپا و حتی امریکای لاتین)، از یک کشور به کشور دیگر (از عراق به ایران و...) و نهایتا از یک تالاب خشک‌شده به یک شهر دیگر به حرکت درآید. اما هرچند این مشکل ریشه‌دار و تاریخی است، اما در دوران حاضر شرایطی پیش آمده که این روند سریع‌تر شده است. در واقع امروز هم با شدت توفان‌های گرد و غبار (یعنی حجم توفان‌ها) و هم تکرار مستمر آنها مواجهیم.
دلایلی که باعث تسریع این روند شده، کدام موارد هستند؟
2علت اصلی دارد. نخست، مساله تغییر اقلیم است که موضعی جهانی است. سال‌هاست دانشمندان متوجه این تغییرات اقلیمی شده‌اند. علت آنها هم تولید گازهای گلخانه‌ای است که یک اثر گرمایشی را در زمین اعمال می‌کند. یکی از اثرات این تغییر کاهش بارندگی (در برخی نقاط دنیا)، افزایش دما (در بسیاری از نقاط دنیا) و... است. آثار این تغییرات در خاورمیانه به عینه در حال نمایان شدن است. یعنی طی 30سال اخیر هواشناسی کشور بارندگی کمتر، بارش برف کمتر و افزایش حداقل 2درجه‌ای دما را گزارش کرده است. بالطبع در اثر این شرایط، تبخیر آب کشور افزایش و کشور با مشکل کمبود آب مواجه می‌شود. وقتی دما بالا می‌رود، رطوبت خاک از بین می‌رود، تالاب خشک و در کل زمینه برای فرسایش خاک و ایجاد گرد و غبار فراهم می‌شود. اما علت دوم؛ مبحث منابع آب محلی و مدیریت سرزمینی و داخلی است. در این بخش هم ایران با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. در کل، اگر بخواهیم با عدد و رقم نسبت و تناسب این مشکلات داخلی و خارجی را تعیین کنیم، بیش از 60درصد ریشه مشکلات به تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و 20الی 30درصد مشکلات نیز منشأ داخلی دارند.
وقتی صحبت از مشکلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌کنید، مخاطب ناخودآگاه به یاد اخباری می‌افتد که اخیرا در خصوص احداث سد در ترکیه، افغانستان و سایر کشورهای همسایه ایران منتشر شده است.
سدسازی در مجموعه بزرگ گاپ در ترکیه مستقیما در ورودی آب مناطق بین‌النهرین، بین‌الدجله و فرات تاثیر دارد. طبیعی است این تحولات در ایران نیز اثرات خود را به جای می‌گذارد. مجموعه این تحولات داخلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باعث شکل‌گیری ابربحران ریزگردها در ایران شده است.
اما اردوغان تاثیر سدسازی‌های ترکیه در مشکلات منطقه‌ای را انکار می‌کند.
در همه دنیا سدسازی، مشمول ارزیابی زیست‌محیطی است. چرا که به صورت مستقیم در حرکت رودخانه‌ها و مسیر آب اثرات جدی دارد. یعنی قبل از اجرای پروژه باید یک ارزیابی محیطی صورت بگیرد. به خصوص اگر چند پروژه سدسازی به صورت همزمان اجرایی شوند.
این ارزیابی‌ها توسط نهادهای داخلی کشورها انجام می‌شوند یا توسط نهادهای بین‌المللی؟
وقتی تاثیرات این پروژه‌ها، فراملی باشد، حقوق زیست‌محیطی سایر کشورها ایجاب می‌کند که در جریان روند اجرایی این پروژه قرار بگیرند و مطالبات خود را پیگیری کنند. اینجاست که اهمیت دیپلماسی در سطح کلان نمایان می‌شود. پروژه‌های سدسازی ترکیه در سال‌های ابتدایی دهه 70 آغاز شد. در آن برهه ما نگرانی‌های‌مان را در دوره آقای خاتمی اعلام کردیم. اما در آن برهه ترکیه به صورت چراغ خاموش برنامه‌هایش را پیگیری می‌کرد. اما سال 92 تبعات مخرب این پروژه برای من محرز شد. زمانی که به عنوان رییس سازمان محیط زیست وارد کابینه آقای روحانی شدم، در نخستین مکاتبات با شخص آقای روحانی، اعلام کردم که این سدسازی‌ها در بلندمدت عوارض جدی برای ایران در حوزه آب‌های مرزی، انتقال گرد و غبار، خشک شدن تالاب‌ها و... خواهد داشت.
واکنش آقای روحانی به این درخواست‌ها چه بود؟
مکاتبات مورد توجه‌شان قرار گرفت. بلافاصله به شورای امنیت ملی و وزارت خارجه ارجاع دادند تا مراودات آغاز شود. البته در آن زمان، هنوز ابعاد عینی موضوع روشن نشده بود. ضمن اینکه در آن برهه شورای عالی امنیت ملی کشور و وزارت خارجه درگیر مسائل مهمی بودند. مشکل تحریم‌ها و ضرورت امضای برجام در کنار سایر بحث‌های مرتبط با قطعنامه‌های شورای امنیت از اولویت‌های مهم کشور در آن دوران بودند. اساسا یکی از مهم‌ترین گرفتاری‌های ما در این سال‌ها تاثیر تحریم‌ها در چند برابر کردن مشکلات زیست‌محیطی کشور بوده است.
این روزها نیز دوگانه‌ای در کشور ذیل عنوان «بی اثر بودن تحریم‌ها» و«تاثیرگذاری تحریم‌ها» در حوزه‌های مختلف شکل گرفته است. برخی معتقدند تحریم‌ها، تاثیری در بروز مشکلات نداشته (یا اثرات بسیار اندکی داشته) و گروه کثیری نیز اشاره می‌کنند که تحریم‌ها در بروز مشکلات اثرات فراوانی داشته‌اند. شما دامنه تاثیر تحریم‌ها (حداقل در حوزه محیط زیست) را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تحریم‌ها، اثرات گسترده‌ای در همه ابعاد محیط زیست داشته است. به نظرم مساله کاملا روشن است. از تامین قطعات حساس فیلتر‌های مورد نیاز صنایع و پالایشگاه‌ها گرفته تا واردات فیلترها و کاتالیست‌های مورد نیاز برای استانداردسازی صنایع خودروسازی و... تحریم‌ها تاثیرات منفی داشته‌اند. بارها برای تولید بنزین استاندارد یورو4 یا تولید خودروهای یورو5 و یورو6 مصوباتی داشتیم که به دلیل تحریم‌ها امکان ارتقای صنایع یا به تاخیر افتاده یا اینکه کلا کنسل شده است. از سوی دیگر، اگر ایران مناسبات ارتباطی و تجاری نرمالی با جهان پیرامونی داشت و تحریم‌ها وجود نداشت، چنین فشارهای مخربی متوجه ذخایر طبیعی و منابع سرزمینی کشور نمی‌شد. امروز بحث خودکفایی گندم در استان‌هایی مانند فارس خود را نشان داده است. فارس یکی از استان‌هایی بود که رنکینگ بالایی در تولید گندم داشت. اما وقتی بحث برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی و خشک شدن تالاب‌ها پیش می‌آید متوجه می‌شویم که چه آسیبی به دلیل تحریم‌ها و به خاطر تولید چند تن گندم بیشتر متوجه کشور شده است.
mardomefarda.ir/vdcd.x0j2yt0ffa26y.html
منبع : اعتماد
